امروزه متهها در اندازه و شکل های بسیار گوناگون و متنوع برای مواد مختلف و کاربردهای ویژه ساخته میشوند. مته تخت در دوران ابتدایی کارهای ماشینکاری کاربرد انحصاری داشت ولی به تدریج جای خود را به مته مارپیچ که بسیار کاراتر است داد.
متههای مارپیچ به روش آهنگری گرم با اندازهای نزدیک به اندازه دلخواه ساخته و سپس تا رسیدن به اندازه نهایی فرزکاری و سنگزده میشوند.
فرز کاری شیار مارپیچ روی مته
متههای راست شیارگاه، برای سوراخکاری مواد نرم به کار میروند ولی بیشتر متهها با شیارهای مارپیچ ساخته میشوند. بنابر تعریف مته مارپیچ متهای است که برای دور کردن برادههای اضافی دارای شیارهای مارپیچی روی بدنه باشد. با فرو رفتن مته در قطعهکار برادهها در امتداد شیار خارج میشوند. قسمت های مختلف مته عبارتند از دنباله (ساقه)، بدنه و نوک.
مته مارپیچ دنباله مخروطی همه کاره
دنباله مته در سه نظام ماشین مته جای میگیرد. متههای راست ساقه در سه نظام ماشین مته که سه فک برای نگه داشتن ابزار دارند جای میگیرند.
مته مارپیچ راست ساقه همه کاره
متههای دنباله مخروطی مستقیماً در سوراخ مخروطی محور ماشین مته ستونی یا در غلاف جا زده میشوند. زبانه مته دنباله مخروطی در شیار روی محور جای میگیرد تا از لغزش مته جلوگیری شود. مجموعه متههایی که در صنایع خودروسازی به کار میروند برای سوار کردن روی غلافهای دو نیمه گرداننده مته زبانهدار هستند.
مته مارپیچ مخروط زبانه دار راست ساقه مورد استفاده درصنایع خودرو
بدنه مته مارپیچ از انتهای دنباله تا نوک آن را دربر میگیرد. شیارها بریدگی های مارپیچی هستند که بر گرداگرد بدنه مته امتداد یافتهاند. برای سوراخکاری دستی برنج، برنز یا دیگر مواد نرم مته راست شیار به کار میرود.
مته راست شیار برای ماشین کاری برنج، برنز و دیگر مواد نرم به ویژه در ماشین قلاویز به کار میرود.
متههای سه یا چهار راهه به ویژه برای گشاد کردن سوراخ های ایجاد شده با منگنه، سنبه ماتریس یا مته به کار میروند.
|
مته راست ساقه سه شیاره |
مته راست ساقه چهار شیاره |
در تمام امتداد طول شیار قرار میگیرد و اندازه درست سوراخ را تعیین میکند. اندازه مته با اندازهگیری فاصله دو نقطه نظیربهنظیر روی طوقه با ریزسنج مشخص میشود.
درست در پس طوقه مته قرار دارد. این ناحیه که قطر کمتری از قطر مته دارد اصطکاک میان مته و دیواره سوراخ را فرو کاسته و از شکستن مته هم جلوگیری میکند.
ناحیهای از بدنه است که با شیارها بریده نشده و طوقه و مجال بدنه را هم در بردارد.
مجال اندکی را در سوراخ برای مته فراهم میکند و شیب اندکی است در طول بدنه مته که از سَر زبانهدار مته امتداد دارد و برای ایجاد آن به هنگام ساخت مته بدنه را در نزدیکی انتهای ساقه اندکی کوچکتر میسازند.
برای جلوگیری از چسبیدن و گیر کردن براده در شیارهای مته و نیز افزودن بر فضای لازم برای عبور براده شیارهایی بازتر از شیار متههای معمولی دارند. قطر هسته شیارها در این نوع مته کوچکتر است. این متهها در هنگام کار به فشار کمتری نیاز دارند و آسانتر در قطعه فرو میروند و گرمای کمتری نسبت به متههای معمولی ایجاد میکنند.
مته کم پیچ به ویژه در ماشین های قلاویز برای ساخت قطعات از میلگرد و برنج کاربرد گسترده دارد.
شیب برش بزرگتری دارند و در سوراخکاری آلومینیوم و بعضی از پلاستیک ها دارای ویژگی بهبود یافتهای از نظر انتقال براده به بیرون هستند.
مته پرپیچ با شیب برش بزرگتر طراحی می شود و شرایط براده برداری آسانتری در سوراخکاری موادی همچون آلومینیوم ، آلیاژهای ریختگی فشاری و بعضی از پلاستیک ها فراهم می کند.
طول بدنه متههای مارپیچ اندازههای گوناگون دارد. متههای نوع طول ماشین قلاویز بدنه کوتاهتری دارند. مته مرغک ها و مته راهنماها نیز در عملیات ماشین قلاویز به کار میروند. متههای چپگرد در جاهایی به کار میروند که محور ماشین در جهت چپ دوران میکند.
مته مارپیچ راست ساقه با طول ماشین قلاویز
مته مرغک (مته خزینه) |
 مته راهنما |
از انواع متههای پلهای هستند و دو قطر مختلف یا بیشتر دارند که روی پلههای پیاپی روی نشیمن دندانههای مته ایجاد میشوند. پلهها با شانههای متعامد یا شیبدار از هم جدا میشوند. در متههای روغنخور سوراخی سرتاسری در طول مته برای جریان روغناب به نوک مته وجود دارد. در سوراخکاری چدن برای پاک کردن براده و نیز خنک کردن مته گاه از جریان هوا استفاده میشود.
|
مته های مارپیچ روغنخور برای کارهای تولید روی هرنوع جنس در ماشین های قلاویز یا ماشین های تراش بر جکدار |
سَرِ مخروطی شکل یا ناحیه بُرنده مته مارپیچ است. تیزی نوک مته که لبه تیزی است نقطه مرگ یا جان مته نامیده میشود و عملکردی همچون مته سرتخت دارد و سوراخی به اندازه خود در قطعهکار ایجاد میکند. به همین دلیل قاعده مرسوم این است که ابتدا سوراخی بهعنوان سوراخ راهنما در قطعهکار ایجاد شود تا آن سوراخ مجال مناسبی برای نقطه مرگ مته فراهم سازد و از سُر خوردن و لغزیدن متههای بزرگ روی قطعهکار جلوگیری کند و بهعلاوه برای پیشروی مته در قطعهکار فشار کمتری هم لازم باشد.
لبههای برندهای که از نقطه مرگ تا محیط نوک مته امتداد دارند لبههای برش نامیده میشوند. این لبهها با محور مته زاویه استاندارد ( مارپیچ ) 59 درجه میسازند. بنابراین زاویه کامل نوک مته 118 درجه است. این زاویه براساس جنس قطعهای که باید سوراخکاری شود تفاوت میکند.
این نوع مته اساساً برای سوراخکاری پلاستیک های تزریقی، لاستیک های سخت،چوب،آلومینیوم و آلیاژهای منیزیم به کار می رود.
متههای مارپیچ همهکاره معمولاً دارای مجال لبه 12 تا 15 درجه در حد نهایی قطر مته هستند. مته بدون زاویه مجال لبه نمیتواند عمل برش را انجام دهد زیرا گوشت مته درست در ناحیه پشت لبه برش بر ناحیه تازه تراشیده شده سوراخ مالیده میشود.
